វប្បធម៌អូរត្រាវ បើអ្នកចូលចិត្តសូមជួយចែករំលែកផង

Thứ Tư, tháng 11 25, 2020

វីថិចិត្ត - ញាណតៗគ្នា

១០កើតមិគសិរ ព.ស.២៥៦៤ ទី២៥ វិច្ឆិកា គ.ស.២០២០

វីថិចិត្ត - ញាណតៗគ្នា

តាមគម្ពីរព្រះអភិធម្ម វីថិចិត្តCitta-Vithi មានន័យថា ខ្សែច្រវ៉ាក់នៃចិត្ត ឬការដឹងតៗគ្នានៃចិត្ត ដែលកើតឡើង កាលណាមានអារម្មណ៍មួយ ចូលមកក្នុងទ្វារវិញ្ញាណ ជាកិច្ចឲ្យស្គាល់នូវអារម្មណ៍នោះ ។

ដូចគ្នានឹងផ្លូវថ្នល់ ដែលកាត់តាមភូមិនានា ឥតមានរំលងភូមិណាមួយ ឬក៏ផ្លាស់ប្តូរលំដាប់រៀង ឯចិត្តក៏កើតឡើងម្តងមួយ បន្តបន្ទាប់គ្នា រៀងតាមលំដាប់ ដែលចិត្តត្រូវកើត ត្រឹមត្រូវតាម ចិត្តនិយាម (ច្បាប់របស់ចិត្ត) ។

អាយុរបស់ចិត្ត

ចិត្តកើតនិងរលត់ក្នុងមនុស្ស ដោយល្បឿនញាប់ដ៏ក្រៃលែង គឺលើស១លានលានដង (១,០០០,០០០,០០០,០០០) ក្នុង១ប៉ប្រិចភ្នែក ហើយភ្នែកប៉ប្រិចប្រមាណ ២៥០ដង ក្នុង១វិនាទី ។ ដូច្នេះអាយុរបស់ចិត្តមួយ មានប្រមាណ១ភាគ១លានលាន នៃវិនាទី ។

អាយុរបស់ចិត្ត ឬរយៈកាលរបស់ចិត្ត អាចវាស់បាន ជា៣ខណៈ ក្នុងការកើតហើយរលត់នៃចិត្ត ។

ខណៈ៣នោះគឺៈ

១- ឧប្បាទ ខណៈនៃការកើត

២- ថីតិ ខណៈនៃការតាំងនៅ

៣- ភង្គៈ ខណៈនៃការរលាយ

ខណៈដ៏ខ្លីទាំង៣នេះ ស្មើនឹង១រយៈចិត្ត ហៅថា ខណៈចិត្ត ។ ដូច្នេះអាយុរបស់ចិត្ត ស្មើនឹង១ខណៈចិត្ត ដែលមានខណៈខ្លី៣ គឺឧប្បាទ១ ថីតិ១ និងភង្គៈ១ ។

រយៈពេល១ខណៈចិត្ត ពិបាកនឹងបញ្ជាក់ដោយ របៀបវិទ្យាសាស្រ្តណាស់ ប៉ុន្តែយើងដឹងដោយការពិសោធន៍ថា អាចសុបិននិមិត្ត ឃើញរបស់ឬហេតុផ្សេងៗ ជាច្រើនក្នុង១ វិនាទី ។

អាយុរបស់រូប

អាយុរបស់រូប ស្មើនឹងអាយុរបស់ចិត្ត ១៧ដង ឬ១៧ខណៈចិត្ត ឬ៥១ខណៈខ្លីរបស់ចិត្ត (១៧ X ៣ = ៥១) ។

ដូច្នេះរូបក៏កើតនិងរលាយ យ៉ាងញាប់ក្រៃលែង ជាង៥៨ពាន់លានដង ក្នុង១វិនាទី ។ ភាពខុសគ្នារវាងចិត្តនិងរូបគឺ ចិត្តកើតនិងរលាយ ម្តងមួយបន្តបន្ទាប់គ្នា ឯរូបវិញកើតព្រមគ្នារាប់ពាន់ ក្នុងខណៈដ៏ខ្លី ហើយចេះតែបន្តការកើត ឥតឈប់ឈរ ១៧ខណៈចិត្តរលាយម្តង ។ រូបអាចកើនចំនួនច្រើនឡើង ដែលភ្នែករបស់យើង អាចមើលឃើញបាន ចំណែកឯការហូរនៃចិត្ត យើងពុំអាចមើលឃើញឡើយ ។

វិញ្ញាណ៦យ៉ាង

វិញ្ញាណចិត្ត អាចចាត់ថ្នាក់ ទៅតាមទ្វារវិញ្ញាណ៦ និងអាយតនៈ៦ (វត្ថុ) ដូចតទៅៈ

១. ចក្ខុវិញ្ញាណ វិញ្ញាណភ្នែក២

២. សោតវិញ្ញាណ វិញ្ញាណត្រចៀក២

៣. ឃានវិញ្ញាណ វិញ្ញាណច្រមុះ២

៤. ជីវ្ហាវិញ្ញាណ វិញ្ញាណអណ្តាត២

៥. កាយវិញ្ញាណ វិញ្ញាណកាយ២

៦. មនោវិញ្ញាណ វិញ្ញាណចិត្ត៧៩ ។

សូមកត់សំគាល់ថា ចក្ខុវិញ្ញាណកើតនៅចក្ខុទ្វារ អាស្រ័យនឹងអាយតនៈភ្នែក ដូច្នេះជាដើម ។ វិញ្ញាណរបស់ចិត្ត កើតនៅមនោទ្វារ អាស្រ័យនឹងហទយៈវត្ថុ ក្នុងបេះដូង ។ ចំពោះវិញ្ញាណ៥ដំបូង វិញ្ញាណនិមួយៗ មានផស្សៈ (ការដែលអារម្មណ៍មកប៉ះ) ២យ៉ាង ចំណែកឯមនោវិញ្ញាណវិញ មានចិត្ត៧៩យ៉ាង ។

មនោ

មៈ- បា. ; សំ. ( ន. ) (< មន; មនស៑) ចិត្ត ។ មនោគតិ ដំណើររបស់ចិត្ត, ដំណើរប្រព្រឹត្តទៅនៃចិត្ត; សេចក្ដីប្រាថ្នា, បំណង, ដំណើរដែលចិត្តគ្មាននឹកសោះ ស្រាប់តែបណ្ដាលឲ្យឃើញជាផ្នូល ។ មនោទ្វារ ទ្វារចិត្ត, ផ្លូវចិត្ត ។

វីថិ៦យ៉ាង

វីថិ ឬការកើតរលត់តៗគ្នា នៃការដឹងដោយវិញ្ញាណ ដូចជាខ្សែច្រវ៉ាក់ (ចិត្ត១កើតឡើង ហើយរលាយទៅវិញ កាលណាចិត្ត១ទៀត កើតបន្ត គ្មានចិត្ត២នៅជាមួយគ្នាទេ) ចែកចេញជា៦ក្រុម ហើយអាចមានឈ្មោះ ទៅតាមទ្វារ៦ក៏បាន ឬតាមវិញ្ញាណ៦ក៏បាន ដូចតទៅៈ

១- ចក្ខុទ្វារវីថិ = ចក្ខុវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង ចក្ខុទ្វារ ឬជាមួយ ចក្ខុវិញ្ញាណ ។

២- សោតទ្វារវីថិ = សោតវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង សោតទ្វារ ឬជាមួយ សោតវិញ្ញាណ ។

៣- ឃានទ្វារវីថិ = ឃានវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង ឃានទ្វារ ឬជាមួយ ឃានវិញ្ញាណ ។

៤- ជីវ្ហាទ្វារវីថិ = ជីវ្ហាវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង ជីវ្ហាទ្វារ ឬជាមួយ ជីវ្ហាវិញ្ញាណ ។

៥- កាយទ្វារវីថិ = កាយវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង កាយទ្វារ ឬជាមួយ កាយវិញ្ញាណ ។

៦- មនោទ្វារវីថិ = មនោវិញ្ញាណវីថិ

គឺវីថិចិត្ត ដែលទាក់ទងជាមួយនឹង មនោទ្វារ ឬជាមួយ មនោវិញ្ញាណ ។

ហេតុសម្រាប់ឲ្យកើតវីថិ

១- ត្រូវមានបច្ច័យ៤យ៉ាង សម្រាប់ឲ្យកើត ចក្ខុទ្វារវីថិ ។ បច្ច័យ៤នោះគឺៈ

ក- ចក្ខុបសាទ (ទ្វារភ្នែក) ត្រូវមានគុណភាពល្អ

ខ- រូបារម្មណ៍ (រូបដែលឃើញ) ត្រូវមានប្រាកដ

គ- អាលោកៈ (ពន្លឺ) ត្រូវមានប្រាកដ ហើយ