****ប្រវត្តិកំណាព្យខ្មែរ****

កំណាព្យខ្មែរកើតមានស្រករគ្នានឹងបទភ្លេង និង ទំនុកច្រៀងវង់ភ្លេងអារក្សដែរ ។ កំណាព្យ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរ សន្និដ្ឋានថា មានដើមកំណើតតាំងពី ៣០៩ មុនគ.ស ហើយដែលក្នុងនោះ បទមេបួនមានដើមកំណើតមុនគេបង្អស់។
តាមយោបល់កវីនិពន្ធល្បីល្បាញមួយចំនួនលោកបានសន្និដ្ឋានថា កំណាព្យខ្មែរមានលក្ខណៈពិសេស ប្លែកពីកំណាព្យ បរទេសភាគច្រើនត្រង់ថា កំណាព្យខ្មែរតែងគោរពបានទៅតាមរង្វាស់ព្យាង្គ ចួនរណ្តំ និង ការកំណត់ឃ្លាបានយ៉ាងត្រឹមត្រូវ និង មានរបៀបអាន ស្មូត្រ ឬច្រៀងបានច្រើនបែប ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះបទពីរោះ ដែលខ្មែរបានបង្កើតក៏មានច្រើនទៅទៀត ។ បទកំណាព្យដែលខ្មែរធ្លាប់មាន គឺស្ទើរតែជាងរយបទឯណោះ ។ ប៉ុន្តែដោយសារសង្គ្រាម និង ការឈ្លានពានពីប្រទេស ជិតខាងមួយចំនួន ក្បួនច្បាប់ភាគខ្លះក៏ត្រូវបានបាត់បង់ និង ស្វែងរកវិញមិនទាន់ឃើញ ។
បើទោះជាយ៉ាងនេះក្តី ក៏ខ្មែរនៅសេសសល់ និង បានរកឃើញរបៀបសរសេរកំណាព្យចំនួន ៦៨បទ ដែរ ដែលយើងខ្ញុំនឹង រៀបរាប់ជូន ដូចខាងក្រោម៖

១.បទមណ្ទោកគតិ
២.បទមណ្ទោកគតិពិសេស
៣.បទកាកគតិ
៤.បទកាកគតិផ្ទួនរណ្តំ
៥.បទកាកគតិផ្ទួនពាក្យ
៦.បទព្រហ្មគិតិ
៧.បទព្រហ្មគិតិពិសេស
៨.បទភុជង្គលីលា
៩.បទភុជង្គលីលាពិសេស
១០.បទពំនោល
១១.បទពំនោលពិសេស
១២.បទពាក្យ៤
១៣.បទពាក្យ៦ធម្មតា
១៤.បទពាក្យ៦ ពិសេសទី១
១៥.បទពាក្យ៦ ពិសេសទី២
១៦.បទពាក្យ៦ (បទកង្កែបលោតលើគោក)
១៧.បទពាក្យ៧ធម្មតា
១៨.បទពាក្យ៧(បទវិវិធមាលី)
១៩.បទពាក្យ៧(បទអក្សរលូន)
២០.បទពាក្យ៧(សត្វកាងស្លាប)
២១.បទពាក្យ៧(បទនមោ)
២២.បទពាក្យ៧ ( បទ ក ខ)
២៣.បទពាក្យ៧(បទគោព័ទ្ធស្នឹង)
២៤.បទពាក្យ៧(នាគកៀវក្រវាត់)
២៥. បទពាក្យ៧(បទអើយរ៉ា)
២៦. បទពាក្យ៧(បទចក្រវាឡ)
២៧. បទពាក្យ៧(បទកង្កែបលោតកណ្តាលស្រះ)
២៨. បទពាក្យ៧ (បទមករខ្ជាក់កែវ)
២៩. បទពាក្យ៧(បទយត្តិភង្គ)
៣០. បទពាក្យ៧(បទពស់លេបកន្ទុយ)
៣១. បទពាក្យ៧ (បទថយក្រោយចូលព្រែក)
៣២. បទពាក្យ ៧ (សុក្រទិនវិសាល)
៣៣. បទពាក្យ៧ (បទសោរទិនវិសាល)
៣៤. បទពាក្យ៧ (បទនាគបរិព័ទ្ធ)
៣៥. បទពាក្យ៨ ធម្មតា
៣៦. បទពាក្យ៨ ពិសេស
៣៧. បទពាក្យ៨ (បដ្យាវត្តបុរាណ)
៣៨. បទពាក្យ៨ (បដ្យាវត្តបែបបាលី)
៣៩. បទពាក្យ៨ (បទត្រីពិធព័ន្ធ)
៤០. បទពាក្យ៨
៤១. (ត្រីពិធព័ន្ធបែបថ្មី)
៤២. បទពាក្យ៨(បទអក្សរសង្វាស)
៤៣. បទពាក្យ៨ (បទរម៉ាំងដើរព្រៃ)
៤៤. បទពាក្យ៨(បទឆ័ត្របីជាន់)
៤៥. បទពាក្យ៨(នាគរាជប្លែងឫទ្ធិ)
៤៦. បទពាក្យ៨(បទនាគបរិព័ទ្ធ)
៤៧. បទពាក្យ៩ ធម្មតា
៤៨. បទពាក្យ ៩ (សិង្ហលេងកន្ទុយ)
៤៩. បទពាក្យ៩ (បទកង្កែបលោតស្ទាក់ពេជ្រ)
៥០. បទពាក្យ៩ (បទរលកខ្ទប់ច្រាំង)
៥១. បទពាក្យ៩ (បទរលកខ្ទប់ច្រាំងចួនរណ្តំ)
៥២. បទពាក្យ៩ (បទសឡាបលូន)
៥៣. បទពាក្យ៩ (ព្រះច័ន្ទបាំងឆ័ត្រ)
៥៤. បទពាក្យ៩ (បទសារថី ទាញរថ)
៥៥. បទពាក្យ៩ (បទកង្កែបលោតផ្ទាត់ខ្ចៅ)
៥៦. បទពាក្យ៩(បទផ្កាឈូករីក)
៥៧. បទពាក្យ៩(បទរលកយោលយាវ)
៥៨. បទពាក្យ៩(បទនាគបរិព័ទ្ធ)
៥៩. បទពាក្យ១០ ធម្មតា
៦០. បទពាក្យ១០(បទវង្សវិចិត្រ)
៦១. បទពាក្យ១០(បទ សប៉ាត់សប៉ឹង)
៦២. បទពាក្យ១០(បទត្រឡាចឡើងទ្រើង)
៦៣. បទពាក្យ១១ ធម្មតា
៦៤. បទពាក្យ១១(បទសហរ៉ា)
៦៥. បទពាក្យ១១(បទសហរ៉ាបែបថ្មី)
៦៦. បទពាក្យ១២ ធម្មតា
៦៧. បទឆ អ័ស្ត (៦ - ៨)
៦៨. បទអ័ស្ត_ស័ប្ត (៨-៧)។

បទកាកគតិ

បតព្រហ្មគីតិ

បទពំនោល

បទបន្ទោលកាក

បទភុជង្គលីលា

បទពាក្យ​៧សាមញ្ញ

បទនមោទី​១

បទឆ័្រត៧ត្របីជាន់

បទអក្សសង្វាសទី២

បទកង្កែបលោតកណ្តាលស្រះទ១

បទកង្កែបលោតកណ្តាលស្រះទ២

បទអក្សរលូលទី១

បទអក្សរលូលទី២

បទថយក្រោយទី១

បទថយក្រោយទី២

បទនាគរាជបែ្លងឬទ្ធិ

បទពាក្យជាប់ទងទី ២

បទពាក្យ ១១​សាមញ្ញ

កំណាព្យខ្មែរ

កំនាព្យ​គឺ ​ជា​កម្រង​ពាក្យសំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុងចួន​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង មានឃ្លា មានល្បះ និងមានកម្រិតចំនួនព្យាង្គ​ជា​កំណត់... កើតចេញ​ពី​ទឹកចិត្ត​រំភើប និងធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​ផង​រំភើប​ជាមួយ។

ឧទាហរណ៍ ៖

កាច់​ធ្មុង​ច្រក​ស្មុក	ដើរ​ចូល​ក្នុង​ស្រុក	ធ្វើ​ឫក​អាចារ្យ
ភូត​ភរ​ប្រជា	បាន​ច្រើន​កាលណា	ពាក់ធ្មុង​សង្ហារ
	សាហាវ​លើសដើម។
ខ្មែរ​អឺយរឿងពិត	ខ្មែរ​តោង​ពិនិត្យ	គិតគ្រប់​ដង្ហើម
ខ្មែរបីលានប្លាយ	ស្លាប់​ឈាមសើមៗ	កុំ​ភ្លេច​រឿង​ដើម
	ស្នាដៃ​ប៉ុលពត។

​កំណាព្យ​កាព្យឃ្លោង​ ដូនតា​យើង​ប្រើ​សំគាល់ឬ​ចង្អុល​បង្ហាញ​ពី​លក្ខណៈ​ដ៏ល្អ​របស់​កំណាព្យខ្មែរ ដែល​ចេញ​​ពី​ទឹកដៃ​ដ៏ប៉ិនប្រសប់​របស់​កវី គឺថា​កំណាព្យ​នោះ​ទាំង​រូបភាព ទាំងខ្លឹមសារ មានសម្ផស្ស និង សោភ័ណ រណ្តំ​បត់បែន ឃ្លោង​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង មិន​ត្រង់​ស្តូក ប៉ុន្តែ​មាន​ន័យ​គ្រប់​គ្រាន់។

ឧទាហរណ៍៖

សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ	សូរិយាល្ងាចថ្ងៃ	ទន្សោងគោព្រៃ	រកស៊ីជើងភ្នំ។
ស៊ីតូចដោយតូច	ស៊ីធំដោយធំ	រកស៊ីជើងភ្នំ	ផឹកទឹកដងអូរ។
ស៊ីផឹករួចហើយ​	ប្រជល់គ្នាវរ	សុទ្ធតែឡើងក	អួតអាងកម្លាំង។

តួយ៉ាង​ដូច​អត្ថបទ​កំណាព្យ​ជា​ឧទាហរណ៍​ខាង​លើ​នេះ​មាន​ន័យ​ពីរ​៖

• ១​ - ន័យត្រង់ ៖ និយាយ​ពី​សកម្មភាព​ប្រចាំ​ថ្ងៃ​របស់​ទន្សោង​គោ​ព្រៃ

• ២ - ន័យ​បញ្ឆិត​បញ្ឆៀង ៖ រៀបរាប់​ពី​ការ​ប្រកាប់​ប្រចាក់​គ្នា របស់​ពួក​ពុករលួយ​ពាលា​អាវ៉ាសែ ស៊ី​សំណូក សូក​ប៉ាន់ ក្នុង​គ្រប់​ជំនាន់។

ហេតុ​ហ្នឹង​ហើយ ទើប​ដូនតា​យើង​និយម​ប្រើ​ពាក្យ​ថា កំណាព្យ កាព្យ​ឃ្លោង​យ៉ាង​ដូច​នេះ។តើកំណាព្យ​និងកម្រងកែវខុសគ្នាបែបណា? កម្រងកែវ​គឺ​ជា​កម្រង​ពាក្យ​សំដី ដែល​មាន​ការ​ចាប់​ចុង​ចួន ទាក់ទង​ពិរោះ​រណ្តំ​ណែងណង​ដែរ ប៉ុន្តែ​មិន​មាន​កម្រិត​ឃ្លា ឬល្បះ ឬក៏​ចំនួន​ព្យាង្គ​ជា​កំណត់​ទេ។

ឧទាហរណ៍៖

មេឃ​ប្រែ​​ស្រឡះ ពពក​ដេរដាស​ប្រែ​ជា​ស ស្លឹកឈើ​ប្រែ​ពណ៌​ខៀវ​ស្រស់​ល្អ ត្រូវ​ជំនោរ​កំដរ​បក់​រវិចៗ ចាំង​រំលេច​ពន្លឺ​សុរិយា​ភ្លឺ​ភ្លេកៗ​ដូច​សុវណ្ណ បក្សី​ទាំងគូៗ​ស្រែក​ច្រៀង​ឆ្លើយឆ្លង​យ៉ាង​រញៀវ​ខ្ញៀវខ្ញា ហោះហើរ​ឆ្វាត់ឆ្លែង​ប្រឡែង​លើ​វេហា លើ​ព្រឹក្សា​ ហាក់​អបអរ​ជូនពរ​ខ្ញុំ​និង​នាង​កំពុង​ធ្វើ ដំណើរ​តាម​ផ្លូវ​យ៉ាង​សុខ​មនោរម្យ។

(ដក​ស្រង់​ពី​រឿង “មិនទាន់អស់ចង់”)

ប្រវត្តិកំនាព្យខ្មែរ

អត្ថបទពេញលេញនៅ ប្រវត្តិកំនាព្យខ្មែរ

ទំនាក់​ទំនង​រវាង​កំណាព្យ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត

បើ​យើង​សង្កេត​មើល​ស្នាដៃ​ផ្នែក​អក្សរសាស្ត្រ ដែល​បុព្វបុរស​ដូនតា​យើង​បាន​បន្សល់​ទុក​ដល់​យើង​សព្វ​ថ្ងៃ​នេះ យើង​នឹង​ឃើញ​​ភ្លាម​ថា​ភាគ​ច្រើន​សុទ្ធ​តែ​ជា​កំណាព្យ​កាព្យ​ឃ្លោង ដូចជា​រឿងរាម​កេរ្តិ៍ រឿង​ទុំទាវ រឿងទិព្វសង្វារ រឿងកាកី ច្បាប់ប្រុស ច្បាប់ស្រី ច្បាប់កេរ្តិ៍កាល ច្បាប់ក្រម ល្បើកជុច​និងត្រី (។ល។​និង​។ល។) នេះ​ជា​សក្ខីភាព​បញ្ជាក់​អំពី​វិធី​សាស្ត្រ​អប់រំ​បែប​បុរាណ​របស់​ដូនតា​យើង ដែល​យក​រូបភាព​កំណាព្យ “ពិរោះ​ត្រចៀក” ជា​មធ្យោបាយ ដើម្បី​ងាយ​ស្រួល​បញ្ចូល​ខ្លឹមសារ​នៃ​ការ​អប់រំ​ទូន្មាន​ទាំងឡាយ ដែល​លោក​ចង់​បាន ឲ្យ​ទៅ​ដក់​ជាប់​ចាំ​ជាប់​ក្នុង​សតិ​អារម្មណ៍​របស់​កុលបុត្រ​កុលធីតា​របស់​ ខ្លួន។នៅ​ក្នុងសង្គម​កម្ពុជា​យើង កំណាព្យ​មាន​ឥទ្ធិពល​ធំ​ណាស់។ ក្រៅ​ពី​ការ​រស់នៅ​និង​បំពេញ​តួនាទី​ដោយ​ឯកឯង​(ស្មូត្រ ឬ​សូត្រ​កំណាព្យ) កំណាព្យ​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល និង​មាន​ទំនាក់​ទំនង​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ​បំផុត​ជាមួយ​នឹង​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ ទៀត​របស់​ខ្មែរ​យើង ដូចជា៖ ភ្លេង​អារក្ស ភ្លេង​ប្រពៃណី​”ភ្លេងការ” របាំ​ប្រពៃណី របាំ​បុរាណ ល្ខោន​ស្រមោល​(ស្បែកធំ-ស្បែកតូច) ល្ខោនខោល​(ល្ខោន​ពាក់​មុខ) យីកេ​ អាប៉េ ល្ខោន​មហោរី ល្ខោន​បាសាក់ អាយ៉ៃ ​ចាប៉ី(។ល។ ​និង​។ល។)។ ទម្រង់​សិល្បៈ​ទាំងអស់​នេះត្រូវ​ការ​កំណាព្យ​ជា​ចាំបាច់ សម្រាប់​ជួយ​កម្រិត​ទម្រង់ជួយ​លើក​សម្ផស្សនិង​សោភ័ណ​របស់​ខ្លួន។

ចំពោះ អ្នក​សិក្សា​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​វិញ កំណាព្យ​ក៏​ជា​កត្តា​មួយ​សំខាន់​ក្នុង​កត្តា​ច្រើន​ទៀត ដែល​ជួយ​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់ និង​ទម្រង់​សិល្បៈ​នីមួយៗ។ ផ្ទុយ​ទៅ​វិញ​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត​ក៏​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ធំ​ធេង​ដែរ សម្រាប់​បញ្ជាក់​អំពី​ចំណាស់​នៃ​កំណាព្យ​នីមួយៗ​របស់​យើង។ ដូច្នេះ​បើ​ចង់​សិក្សា​កំណាព្យ​ខ្មែរ គួរ​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ខ្មែរ​ដទៃទៀត​ផង ហើយ​បើ​ចង់​សិក្សា​ពី​ទម្រង់​សិល្បៈ​ដទៃ​ទៀត ក៏​មិន​អាច​បោះបង់​ចោល​កំណាព្យ​បាន​ដែរ។

សិល្បៈតែងកំនាព្យខ្មែរ