វេឡុវ័ន
វេឡុវ័ន
គឺជាសួនឫស្សីរបស់ព្រះបាទក្រុងរាជគ្រឹះ ឡោមព័ទ្ទដោយកំពែងកំពស់១៨ហត្ថ
ជាទីស្ថានដែលព្រះរាជជាព្រះរាជទានចំណីដល់សត្វកង្ហែន។
កាលតមកព្រះបាទពិម្ពិសារ ជាបរមក្សត្រក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ បានថ្វាយចំពោះព្រះភិក្ខុសង្ឃមានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន
ហើយស្តេចទ្រង់កសាងព្រះគន្ធកុដិធំ និងប្រាសាទ
និងកុដិដែលជាទីស្នាក់អាស្រ័យ ទាំងពណ្ឌប
និងទីចង្រ្កមរហូតដល់ក្លោងទ្វារ ប្រគេនដល់ភិក្ខុ សង្ឃ។
ប្រវត្តិនៃការអោយចំណីសត្វកង្ហែន
ក្នុងកាលមុន
មានព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គ ដែលសោយរាជក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះនោះ
បានយាងប្រពាតព្រះរាជឧទ្យាននោះ។ វេលាដែលព្រះអង្គទ្រង់ស្រវឹងសុរា
ក៏ផ្ទុំលក់ទៅ ចំណែករាជបរិវារឃើញថា ព្រះរាជាផ្ទុំលក់ហើយ
ក៏នាំគ្នាដើរលេងក្នុងព្រះឧទ្យា បេះផ្កាឈើជាដើម។
គ្រានោះមានពស់វែកខ្មៅបានធំក្លិនសុរា
ក៏លូនចេញមកអំពីរន្ធនៃដើមឈើមួយ
ដោយលូនឆ្ពោះមុខត្រង់ទៅរកព្រះរាជាដែលផ្ទុំ
រុក្ខទេវតាមួយអង្គបានឃើញដូច្នេះ
មានចិត្តមេត្តាប្រាថ្នានឹងអោយជីវិតដល់ព្រះមហាក្សត្រ
ទើបនិមិ្មតកាយជាសត្វកង្ហែន ទៅស្រែកនៅជិតព្រះសោតព្រះមហាក្សត្រនោះ
ព្រះមហាក្សត្រក៏ភ្ញាក់ពីផ្ទុំឡើងភ្លាម
ពស់នោះក៏លូនត្រឡប់ទៅកាន់រន្ធឈើវិញ ព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ឃើញហេតុការណ៍ថា
សត្វកង្ហែនមានគុណដល់ព្រះអង្គណាស់
ទើបប្រោសអោយព្រះរាជទានចំណីដល់ហ្វូងសត្វកង្ហែន
ដែលមាននៅក្នុងព្រះរាជឧទ្យានោះ ទាំងបង្គាប់អោយប្រការព្រះរាជទានអភ័យ
មិនអោយអ្នកណាមួយបៀតបៀនដល់ហ្វូងសត្វកង្ហែននោះឡើយ ព្រោះដូច្នោះ
ព្រះរាជឧទ្យាននោះ ទើបឈ្មោះថា កលន្ទកនិវាបស្ថាន
ជាទីព្រះរាជទានចំណីដល់សត្វកង្ហែន វេលាតមក មានឈ្មោះហៅរួមជាមួយពាក្យថា
ព្រះវេឡុវ័នកលន្ទកនិវាបស្ថាន។
ពិម្ពិសារ
ព្រះបាទពិម្ពិសារ
គឺជាព្រះមហាក្សត្រសោយរាជក្នុងនគររាជគ្រឹះ ក្នុងដែនមគធៈ។
ព្រះអគ្គមហេសីទី១ព្រះនាម កោសលទេវី ឬហៅម្យ៉ាងទៀតថា វេទេហី
ជាបុត្រីរបស់ព្រះបាទមហាកោសល និងជាអនុជត្រីរបស់ព្រះបាទបសេនទិកោសល។
ព្រះមហេសីទី២ព្រះនាមចេលៈ ជាក្សត្រីរបស់ពួកលិច្ឆវី ក្នុងក្រុងវេសាលី។
ព្រះបាទពិម្ពិសារ មានបុត្រាមួយព្រះអង្គជាមួយនឹងព្រះនាងវេទេហី។
ដោយហេតុថាព្រះនាងវេទេហីចាញ់គភ៌ប្រាថ្នានឹងសោយព្រះលោហិតរបស់ព្រះរាជា
នេមិត្តកាចារ្យទាំងឡាយ នាំគ្នាព្យាករណ៍ថា
ព្រះឱរសនេះនឹងជាសត្រូវដល់ព្រះរាជា ហេតុនោះទើបបានថ្វាយព្រះនាមថា
អជាតសត្តុ មានសេចក្តីថា មិនមែនសត្រូវ។
មាតិកា
១-ពុទ្ធសាសនា ។ ២-មរណភាព ។ ៣-បុព្វកម្ម។ ៤-អនាគតជាតិ
។
៥-យោង
ពុទ្ធសាសនា
នៅមុនពេលដែលព្រះពោធិសត្វបានត្រាស់
ព្រះសុទ្ធត្ថបានយ៉ាងកាត់ដែនមគធៈនេះដែលជាដែនស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះបាទពិម្ពិសារ។
ព្រះបាទពិម្ពិសារបានឃាត់ព្រះពោធិសត្វដើម្បីអោយនៅសោយរាជក្នុងដែននេះដោយថ្វាយរាជសម្បត្តិដល់ព្រះអង្គ។
លុះមិនអាចឃាត់ព្រះអង្គបាន ព្រះបាទពិម្ពិសារក៏សូមប្រាថ្នាថា
កាលបើព្រះអង្គបានត្រាស់ហើយ
សូមព្រះអង្គយ៉ាងមកដែននេះដើម្បីនឹងសម្តែងធម៌ទេសនា។
ក្រោយពីបានសណ្តាប់ព្រះធម៌ទេសនារបស់ព្រះមានព្រះភាគរួចមក
ព្រះអង្គក៏មានចិត្តជ្រះថ្លាយ៉ាងក្រៃលែង ថែមទាំងបានសម្រេចគុណវិសេស
គឺបានជាសោតាបន្នបុគ្គលទៀតផង។
ព្រះអង្គគឺជាបុគ្គលសំខាន់មួយក្នុងការជួយជ្រោមជ្រែងរួមចំណែកផ្គត់ផ្គង់ខាងផ្នែកពុទ្ធសាសនា
ហើយក៏ជាអ្នកឧបដ្ឋាកផ្ទាល់របស់ព្រះមានព្រះភាគផងដែរ។
មរណភាព
គុកដាក់ព្រះបាទពិម្ពិសារ
ក្នុងក្រុងរាជគ្រឹះ
ក្រោយពីបានប្រគល់រាជសម្បត្តិអោយបុត្រា អជាតសត្តុ
រាជកុមារអង្គនោះមិន
បាននៅជាសុខឡើយ
ព្រោះភ័យខ្លាចបិតារបស់ខ្លួនដណ្តើមរាជវិញ។
ដោយបានស្តាប់យោបល់ពីព្រះទេវទត្ត ព្រះកុមារ ក៏បានបង្គាប់អោយគេយកព្រះបិតាដាក់ក្នុងគុក
បង្អត់អាហារ ហើយបញ្ជារហាមមិនអោយនរណាចូលសួរសុខទុក្ខឡើយ
ក្រៅពីព្រះមាតារបស់ទ្រង់។
ដោយព្រះនាងទេវីចេះតែលួចយកអាហារទៅថ្វាយព្រះរាជា ព្រះអជាតសត្តុកុមារ
ក៏បានហាមលែងអោយព្រះទេវីចូលសួរសុខទុក្ខ។
ព្រះទេវីបានឈរប្រថាប់ទៀបទ្វារ ទ្រង់ព្រះកន្សែងទួញយំថា
"បពិត្រព្រះស្វាមី វេលាដែលគេនេះជាក្មេង
ព្រះអង្គមិនអោយឱកាសសម្លាប់គេ
ទ្រង់ចិញ្ចឹមសត្រូវរបស់ព្រះអង្គទុកដោយព្រះអង្គឯងពិតៗ ឥឡូវនេះ
ការឃើញព្រះអង្គលើកនេះ ជាលើកចុងក្រោយបង្អស់ តពីនេះទៅ
ខ្ញុំព្រះអង្គនឹងមិនបានឃើញព្រះអង្គទៀតឡើយ
បើទោសរបស់ខ្ញុំម្ចាស់មាននៅ
សូមបានមេត្តាព្រះរាជទានអភ័យទោសផងចុះព្រះអង្គ "
ហើយក៏ស្តេចត្រឡប់ទៅវិញ។ តាំងពីនោះមក ព្រះរាជាក៏មិនមានអាហារសោយ
ទ្រង់នៅមានព្រះជន្មដោយសេចក្តីសុខប្រកបដោយមគ្គផល ទ្រង់បានដើរចង្ក្រម
ព្រះវរកាយក៏ស្រស់បស់ក្រៃលែង។ ព្រះកុមារឆ្ងល់ ក៏សួរថា
បិតាយើងនៅមានព្រះជន្មបានយ៉ាងណា។ កាលទ្រង់ជ្រាបថា
បិតាមានព្រះជន្មដោយវិធីចង្រ្កម ព្រះកុមារបានអោយជាងកោរកាត់ទាំងឡាយ
ចូលទៅវះព្រះបាទព្រះរាជា ហើយបង្គាប់អោយយកប្រេងផ្សំជាមួយអំបិលលាប
ហើយអោយរោលដោយរងើកភ្លើងគគី ដែលឆេះមិនមានអណ្តាត។
បុព្វកម្ម
បានឮមកថា
ក្នុងកាលមុន
ព្រះរាជាពិម្ពិសារទ្រង់បានពាក់ស្បែកព្រះបាទចូលទៅក្នុងលានព្រះចេតិយ
និងយកព្រះបាទដែលមិនបានជម្រះជាន់កន្ទេលកក់
ដែលគេក្រាលទុកសម្រាប់អង្គុយ
កម្មនេះក៏អោយផលដល់ព្រះអង្គអោយរងទុក្ខវេទនាយ៉ាងខ្លាំងក្លា
នៅមុនពេលសោយទីវង្គត់។
អនាគតជាតិ
ក្រោយពីអស់ព្រះជន្មាយុ (តាមរយៈការអធិប្បាយ អដ្ឋកថា
សុមង្គលវិលាសិនី)
ទ្រង់បានកើតជាយក្ខឈ្មោះជនវសភៈ
ជាអ្នកបម្រើរបស់ស្តេចវេស្សវ័ណ ក្នុងទេវលោកជាន់ចាតុម្មហារាជ។
យោង
អដ្ឋកថា
សុមង្គលវិលាសិនី ព.ស.២៥៥៣
